Mariola Dzwonkowska

II ETAP EDUKACYJNY: KLASY IV–VIII
JĘZYK POLSKI

Cele kształcenia – wymagania ogólne
I. Kształcenie literackie i kulturowe.
1. Wyrabianie i rozwijanie zdolności rozumienia utworów literackich oraz innych
tekstów kultury.
2. Znajomość wybranych utworów z literatury polskiej i światowej oraz umiejętność
mówienia o nich z wykorzystaniem potrzebnej terminologii.
3. Kształtowanie umiejętności uczestniczenia w kulturze polskiej i europejskiej,
szczególnie w jej wymiarze symbolicznym i aksjologicznym.
4. Rozwijanie zdolności dostrzegania wartości: prawdy, dobra, piękna, szacunku dla
człowieka i kierowania się tymi wartościami.
5. Kształcenie postawy szacunku dla przeszłości i tradycji literackiej jako podstawy
tożsamości narodowej.
6. Poznawanie wybranych dzieł wielkich pisarzy polskich w kontekście podstawowych
informacji o epokach, w których tworzyli (zwłaszcza w klasach VII i VIII).
7. Rozwijanie zainteresowania kulturą w środowisku lokalnym i potrzeby uczestnictwa
w wydarzeniach kulturalnych.
II. Kształcenie językowe.
1. Rozwijanie rozumienia wartości języka ojczystego oraz jego funkcji w budowaniu
tożsamości osobowej ucznia oraz wspólnot: rodzinnej, narodowej i kulturowej.
2. Rozwijanie rozumienia twórczego i sprawczego charakteru działań językowych oraz
formowanie odpowiedzialności za własne zachowania językowe.
3. Poznawanie podstawowych pojęć oraz terminów służących do opisywania języka
i językowego komunikowania się ludzi.
4. Kształcenie umiejętności porozumiewania się (słuchania, czytania, mówienia
i pisania) w różnych sytuacjach oficjalnych i nieoficjalnych, w tym także z osobami
doświadczającymi trudności w komunikowaniu się.
5. Kształcenie umiejętności poprawnego mówienia oraz pisania zgodnego z zasadami
ortofonii oraz pisowni polskiej.
6. Rozwijanie wiedzy o elementach składowych wypowiedzi ustnych i pisemnych oraz
ich funkcjach w strukturze tekstów i w komunikowaniu się.
III. Tworzenie wypowiedzi.
1. Usprawnianie czynności fonacyjnych, artykulacyjnych i prozodycznych uczniów.
2. Rozwijanie umiejętności wypowiadania się w określonych formach wypowiedzi
ustnych i pisemnych.
3. Kształcenie umiejętności wygłaszania, recytacji i interpretacji głosowej tekstów
mówionych, doskonalenie dykcji i operowania głosem.
4. Rozpoznawanie intencji rozmówcy oraz wyrażanie intencji własnych, rozpoznawanie
języka jako działania (akty mowy).
5. Rozwijanie umiejętności stosowania środków stylistycznych i dbałości o estetykę
tekstu oraz umiejętności organizacji tekstu.
6. Poznawanie podstawowych zasad retoryki, w szczególności argumentowania, oraz
rozpoznawanie manipulacji językowej.
7. Rozbudzanie potrzeby tworzenia tekstów o walorach estetycznych i podejmowania
samodzielnych prób literackich.
IV. Samokształcenie.
1. Rozwijanie szacunku dla wiedzy, wyrabianie pasji poznawania świata i zachęcanie
do praktycznego zastosowania zdobytych wiadomości.
2. Rozwijanie umiejętności samodzielnego docierania do informacji, dokonywania ich
selekcji, syntezy oraz wartościowania.
3. Rozwijanie umiejętności rzetelnego korzystania ze źródeł wiedzy, w tym stosowania
cudzysłowu, przypisów i odsyłaczy oraz szacunku dla cudzej własności intelektualnej.
4. Kształcenie nawyków systematycznego uczenia się oraz porządkowania zdobytej
wiedzy i jej pogłębiania.
5. Zachęcanie do rozwijania swoich uzdolnień przez udział w różnych formach
poszerzania wiedzy, na przykład w konkursach, olimpiadach przedmiotowych
i wykładach oraz rozwijanie umiejętności samodzielnej prezentacji wyników swojej
pracy.
6. Rozwijanie umiejętności efektywnego posługiwania się technologią informacyjną
w poszukiwaniu, porządkowaniu i wykorzystywaniu pozyskanych informacji.

Treści nauczania – wymagania szczegółowe

KLASY IV–VI
I. Kształcenie literackie i kulturowe.
1. Czytanie utworów literackich. Uczeń:
1) omawia elementy świata przedstawionego, wyodrębnia obrazy poetyckie w poezji;
2) rozpoznaje fikcję literacką; rozróżnia i wyjaśnia elementy realistyczne
i fantastyczne w utworach, ze szczególnym uwzględnieniem ich w prozie
realistycznej, fantastycznonaukowej lub utworach fantasy;
3) rozpoznaje czytany utwór jako baśń, legendę, bajkę, hymn, przypowieść, mit,
opowiadanie, nowelę, dziennik, pamiętnik lub powieść oraz wskazuje jego cechy
gatunkowe; rozpoznaje odmiany powieści i opowiadania, np. obyczajowe,
przygodowe, detektywistyczne, fantastycznonaukowe, fantasy;
4) zna i rozpoznaje w tekście literackim: epitet, porównanie, przenośnię, wyrazy
dźwiękonaśladowcze, zdrobnienie, zgrubienie, uosobienie, ożywienie, apostrofę,
anaforę, pytanie retoryczne, powtórzenie oraz określa ich funkcje;
5) omawia funkcje elementów konstrukcyjnych utworu, w tym tytułu, podtytułu,
motta, puenty, punktu kulminacyjnego;
6) rozpoznaje elementy rytmizujące wypowiedź, w tym wers, rym, strofę, refren,
liczbę sylab w wersie;
7) opowiada o wydarzeniach fabuły oraz ustala kolejność zdarzeń i rozumie ich
wzajemną zależność;
8) odróżnia dialog od monologu, rozumie ich funkcje w utworze;
9) charakteryzuje podmiot liryczny, narratora i bohaterów w czytanych utworach;
10) rozróżnia narrację pierwszoosobową i trzecioosobową oraz wskazuje ich funkcje
w utworze;
11) wskazuje w utworze bohaterów głównych i drugoplanowych oraz określa ich
cechy;
12) określa tematykę oraz problematykę utworu;
13) wskazuje i omawia wątek główny oraz wątki poboczne;
14) nazywa wrażenia, jakie wzbudza w nim czytany tekst;
15) objaśnia znaczenia dosłowne i przenośne w tekstach;
16) określa doświadczenia bohaterów literackich i porównuje je z własnymi;
17) przedstawia własne rozumienie utworu i je uzasadnia;
18) wykorzystuje w interpretacji tekstów doświadczenia własne oraz elementy
wiedzy o kulturze;
19) wyraża własny sąd o postaciach i zdarzeniach;
20) wskazuje wartości w utworze oraz określa wartości ważne dla bohatera.
2. Odbiór tekstów kultury. Uczeń:
1) identyfikuje wypowiedź jako tekst informacyjny, publicystyczny lub reklamowy;
2) wyszukuje w tekście informacje wyrażone wprost i pośrednio;
3) określa temat i główną myśl tekstu;
4) dostrzega relacje między częściami wypowiedzi (np. tytuł, wstęp, rozwinięcie,
zakończenie);
5) odróżnia zawarte w tekście informacje ważne od drugorzędnych;
6) odróżnia informacje o faktach od opinii;
7) charakteryzuje komiks jako tekst kultury; wskazuje charakterystyczne dla niego
cechy;
8) rozumie swoistość tekstów kultury przynależnych do: literatury, teatru, filmu,
muzyki, sztuk plastycznych i audiowizualnych;
9) wyodrębnia elementy składające się na spektakl teatralny (gra aktorska, reżyseria,
dekoracja, charakteryzacja, kostiumy, rekwizyty, muzyka); wyodrębnia elementy
dzieła filmowego i telewizyjnego (scenariusz, reżyseria, ujęcie, gra aktorska,
muzyka); wskazuje cechy charakterystyczne przekazów audiowizualnych (filmu,
programu informacyjnego, programu rozrywkowego);
10) rozumie, czym jest adaptacja utworu literackiego (np. filmowa, sceniczna,
radiowa) oraz wskazuje różnice między tekstem literackim a jego adaptacją;
11) odnosi treści tekstów kultury do własnego doświadczenia;
12) dokonuje odczytania tekstów poprzez przekład intersemiotyczny (np. rysunek,
drama, spektakl teatralny);
13) świadomie i z uwagą odbiera filmy, koncerty, spektakle, programy radiowe
i telewizyjne, zwłaszcza adresowane do dzieci i młodzieży.
II. Kształcenie językowe.
1. Gramatyka języka polskiego. Uczeń:
1) rozpoznaje w wypowiedziach części mowy (czasownik, rzeczownik,
przymiotnik, przysłówek, liczebnik, zaimek, przyimek, spójnik, partykuła,
wykrzyknik) i określa ich funkcje w tekście;
2) odróżnia części mowy odmienne od nieodmiennych;
3) dostrzega rolę czasownika w wypowiedzi, odróżnia czasowniki dokonane od
niedokonanych, rozpoznaje bezosobowe formy czasownika: formy zakończone
na -no, -to, konstrukcje z się; rozumie ich znaczenie w wypowiedzeniu oraz
funkcje w tekście;
4) rozpoznaje formy przypadków, liczby, osoby, czasu, trybu i rodzaju
gramatycznego odpowiednio: rzeczownika, przymiotnika, liczebnika, czasownika
i zaimka oraz określa ich funkcje w wypowiedzi; oddziela temat fleksyjny
od końcówki;
5) rozumie konstrukcję strony biernej i czynnej czasownika, przekształca
konstrukcję strony biernej i czynnej i odwrotnie, odpowiednio do celu i intencji
wypowiedzi;
6) stosuje poprawne formy gramatyczne wyrazów odmiennych;
7) poprawnie stopniuje przymiotniki i przysłówki, rozumie ich rolę w opisie świata
oraz używa we właściwych kontekstach;
8) nazywa części zdania i rozpoznaje ich funkcje składniowe w wypowiedzeniach
(podmiot, orzeczenie, dopełnienie, przydawka, okolicznik);
9) określa funkcję wyrazów poza zdaniem, rozumie ich znaczenie i poprawnie
stosuje w swoich wypowiedziach;
10) rozpoznaje związki wyrazów w zdaniu, wyróżnia człon nadrzędny i podrzędny
oraz typy związków;
11) rozpoznaje typy wypowiedzeń, uwzględniając cel wypowiedzi: wypowiedzenia
oznajmujące, pytające i rozkazujące – rozumie ich funkcje i je stosuje;
12) rozpoznaje w tekście typy wypowiedzeń: zdanie pojedyncze, zdania złożone
(podrzędnie i współrzędnie), równoważniki zdań, rozumie ich funkcje i stosuje
w praktyce językowej;
13) przekształca konstrukcje składniowe, np. zdania złożone w pojedyncze
i odwrotnie, zdania w równoważniki zdań i odwrotnie.
2. Zróżnicowanie języka. Uczeń:
1) wskazuje główne cechy języka mówionego i języka pisanego;
2) posługuje się oficjalną i nieoficjalną odmianą polszczyzny;
3) używa stylu stosownego do sytuacji komunikacyjnej;
4) rozumie dosłowne i przenośne znaczenie wyrazów w wypowiedzi; rozpoznaje
wyrazy wieloznaczne, rozumie ich znaczenie w tekście oraz świadomie
wykorzystuje do tworzenia własnych wypowiedzi;
5) rozpoznaje w wypowiedziach związki frazeologiczne, dostrzega ich bogactwo,
rozumie ich znaczenie oraz poprawnie stosuje w wypowiedziach;
6) rozpoznaje słownictwo neutralne i wartościujące, rozumie ich funkcje w tekście;
7) dostosowuje sposób wyrażania się do zamierzonego celu wypowiedzi;
8) rozróżnia synonimy, antonimy, rozumie ich funkcje w tekście i stosuje
we własnych wypowiedziach;
9) zna i stosuje zasady spójności formalnej i semantycznej tekstu.
3. Komunikacja językowa i kultura języka. Uczeń:
1) identyfikuje tekst jako komunikat; rozróżnia typy komunikatu: informacyjny,
literacki, reklamowy, ikoniczny;
2) identyfikuje nadawcę i odbiorcę wypowiedzi;
3) określa sytuację komunikacyjną i rozumie jej wpływ na kształt wypowiedzi;
4) rozpoznaje znaczenie niewerbalnych środków komunikacji (np. gest, mimika,
postawa ciała);
5) rozumie pojęcie głoska, litera, sylaba, akcent; zna i stosuje reguły akcentowania
wyrazów;
6) stosuje intonację poprawną ze względu na cel wypowiedzi;
7) rozumie, na czym polega etykieta językowa i stosuje jej zasady.
4. Ortografia i interpunkcja. Uczeń:
1) pisze poprawnie pod względem ortograficznym oraz stosuje reguły pisowni;
2) poprawnie używa znaków interpunkcyjnych: kropki, przecinka, znaku zapytania,
znaku wykrzyknika, cudzysłowu, dwukropka, średnika, nawiasu.
III. Tworzenie wypowiedzi.
1. Elementy retoryki. Uczeń:
1) uczestniczy w rozmowie na zadany temat, wydziela jej części, sygnały
konstrukcyjne wzmacniające więź między uczestnikami dialogu, tłumaczące sens;
2) rozróżnia argumenty odnoszące się do faktów i logiki oraz odwołujące się do
emocji;
3) tworzy logiczną, semantycznie pełną i uporządkowaną wypowiedź, stosując
odpowiednią do danej formy gatunkowej kompozycję i układ graficzny; rozumie
rolę akapitów w tworzeniu całości myślowej wypowiedzi;
4) dokonuje selekcji informacji;
5) zna zasady budowania akapitów;
6) rozróżnia i wskazuje środki perswazji, rozumie ich funkcję.
2. Mówienie i pisanie. Uczeń:
1) tworzy spójne wypowiedzi w następujących formach gatunkowych: dialog,
opowiadanie (twórcze, odtwórcze), opis, list, sprawozdanie (z filmu, spektaklu,
wydarzenia), dedykacja, zaproszenie, podziękowanie, ogłoszenie, życzenia, opis
przeżyć wewnętrznych, charakterystyka, tekst o charakterze argumentacyjnym;
2) wygłasza z pamięci tekst, ze zrozumieniem oraz odpowiednią intonacją, dykcją,
właściwym akcentowaniem, z odpowiednim napięciem emocjonalnym
i z następstwem pauz;
3) tworzy plan odtwórczy i twórczy tekstu;
4) redaguje notatki;
5) opowiada o przeczytanym tekście;
6) rozróżnia współczesne formy komunikatów (np. e-mail, SMS) i odpowiednio się
nimi posługuje, zachowując zasady etykiety językowej;
7) tworzy opowiadania związane z treścią utworu, np. dalsze losy bohatera,
komponowanie początku i zakończenia na podstawie fragmentu tekstu lub na
podstawie ilustracji;
8) redaguje scenariusz filmowy na podstawie fragmentów książki oraz własnych
pomysłów;
9) wykorzystuje wiedzę o języku w tworzonych wypowiedziach.
IV. Samokształcenie. Uczeń:
1) doskonali ciche i głośne czytanie;
2) doskonali różne formy zapisywania pozyskanych informacji;
3) korzysta z informacji zawartych w różnych źródłach, gromadzi wiadomości,
selekcjonuje informacje;
4) zna i stosuje zasady korzystania z zasobów bibliotecznych (np. w bibliotekach
szkolnych oraz on-line);
5) korzysta ze słowników ogólnych języka polskiego, także specjalnych, oraz
słownika terminów literackich;
6) zwraca uwagę na typy definicji słownikowych, określa ich swoistość;
7) rozwija umiejętność krytycznej oceny pozyskanych informacji;
8) poznaje życie kulturalne swojego regionu;
9) rozwija umiejętności efektywnego posługiwania się technologią informacyjną
oraz zasobami internetowymi i wykorzystuje te umiejętności do prezentowania
własnych zainteresowań.
Lektury obowiązkowe:
1) Jan Brzechwa, Akademia Pana Kleksa;
2) Janusz Christa, Kajko i Kokosz. Szkoła latania (komiks);
3) René Goscinny, Jean-Jacques Sempé, Mikołajek (wybór opowiadań);
4) Rafał Kosik, Felix, Net i Nika oraz Gang Niewidzialnych Ludzi;
5) Ignacy Krasicki, wybrane bajki;
6) Clive Staples Lewis, Opowieści z Narnii. Lew, czarownica i stara szafa;
7) Adam Mickiewicz, Powrót taty, Pani Twardowska, Pan Tadeusz (fragmenty, w tym:
opisy, zwyczaje i obyczaje, polowanie i koncert Wojskiego);
8) Ferenc Molnár, Chłopcy z Placu Broni;
9) Bolesław Prus, Katarynka;
10) Juliusz Słowacki, W pamiętniku Zofii Bobrówny;
11) John Ronald Reuel Tolkien, Hobbit, czyli tam i z powrotem;
12) Henryk Sienkiewicz, W pustyni i w puszczy;
13) Józef Wybicki, Mazurek Dąbrowskiego;
14) Wybrane mity greckie, w tym mit o powstaniu świata oraz mity o Prometeuszu,
o Syzyfie, o Demeter i Korze, o Dedalu i Ikarze, o Heraklesie, o Tezeuszu i Ariadnie,
o Orfeuszu i Eurydyce;
15) Biblia: stworzenie świata i człowieka oraz wybrane przypowieści ewangeliczne,
w tym o siewcy, o talentach, o pannach roztropnych, o miłosiernym Samarytaninie;
16) Wybrane podania i legendy polskie, w tym o Lechu, o Piaście, o Kraku i Wandzie;
17) Wybrane baśnie polskie i europejskie, w tym: Charles Perrault, Kopciuszek,
Aleksander Puszkin, Bajka o rybaku i rybce;
18) Wybrane wiersze Władysława Bełzy, Jana Brzechwy, Konstantego Ildefonsa
Gałczyńskiego, Zbigniewa Herberta, Anny Kamieńskiej, Joanny Kulmowej, Adama
Mickiewicza, Czesława Miłosza, Tadeusza Różewicza, Juliusza Słowackiego,
Leopolda Staffa, Juliana Tuwima, Jana Twardowskiego oraz pieśni i piosenki
patriotyczne.
Lektury uzupełniające (obowiązkowo dwie w każdym roku szkolnym), na przykład:
1) Adam Bahdaj, Kapelusz za 100 tysięcy;
2) Frances Hodgson Burnett, Tajemniczy ogród lub inna powieść;
3) Lewis Carroll, Alicja w Krainie Czarów;
4) Aleksander Dumas, Trzej muszkieterowie;
5) Olaf Fritsche, Skarb Troi;
6) Joseph Rudyard Kipling, Księga dżungli;
7) Janusz Korczak, Król Maciuś Pierwszy;
8) Marcin Kozioł, Skrzynia Władcy Piorunów;
9) Selma Lagerlöf, Cudowna podróż;
10) Stanisław Lem, Cyberiada (fragmenty);
11) Kornel Makuszyński, wybrana powieść;
12) Andrzej Maleszka, Magiczne drzewo;
13) Karol May, Winnetou;
14) Lucy Maud Montgomery, Ania z Zielonego Wzgórza;
15) Małgorzata Musierowicz, wybrana powieść;
16) Ewa Nowak, Pajączek na rowerze;
17) Edmund Niziurski, Sposób na Alcybiadesa;
18) Sat-Okh, Biały Mustang;
19) Henryk Sienkiewicz, Janko Muzykant;
20) Alfred Szklarski, wybrana powieść;
21) Mark Twain, Przygody Tomka Sawyera;
22) Wybrane pozycje z serii Nazywam się… (np. Mikołaj Kopernik, Fryderyk Chopin,
Maria Curie-Skłodowska, Jan Paweł II i in.)
lub inne utwory literackie i teksty kultury wybrane przez nauczyciela.

KLASY VII i VIII
Uczeń spełnia wymagania określone dla klas IV–VI.
I. Kształcenie literackie i kulturowe.
1. Czytanie utworów literackich. Uczeń:
1) rozpoznaje rodzaje literackie: epika, liryka i dramat; określa cechy
charakterystyczne dla poszczególnych rodzajów i przypisuje czytany utwór
do odpowiedniego rodzaju;
2) rozróżnia gatunki epiki, liryki, dramatu, w tym: pamiętnik, komedia, fraszka,
sonet, pieśń, tren, ballada, epopeja, tragedia – i wymienia ich podstawowe cechy
oraz wskazuje cechy gatunkowe czytanych utworów literackich;
3) wskazuje elementy dramatu (rodzaj): akt, scena, tekst główny, didaskalia,
monolog, dialog;
4) rozpoznaje w tekście literackim: neologizm, eufemizm, porównanie homeryckie,
inwokację, symbol, alegorię i określa ich funkcje;
5) zna pojęcie komizmu, rozpoznaje jego rodzaje w tekstach oraz określa ich
funkcje;
6) zna pojęcie ironii, rozpoznaje ją w tekstach oraz określa jej funkcje;
7) określa w poznawanych tekstach problematykę egzystencjalną i poddaje ją
refleksji;
8) określa wartości estetyczne poznawanych tekstów literackich;
9) wykorzystuje w interpretacji utworów literackich odwołania do wartości
uniwersalnych związane z postawami społecznymi, narodowymi, religijnymi,
etycznymi i dokonuje ich hierarchizacji;
10) wykorzystuje w interpretacji tekstów literackich elementy wiedzy o historii
i kulturze;
11) wykorzystuje w interpretacji utworów literackich potrzebne konteksty, np.
biograficzny, historyczny, historycznoliteracki, kulturowy, filozoficzny,
społeczny;
12) recytuje utwór literacki w interpretacji zgodnej z jego tematem i stylem.
2. Odbiór tekstów kultury. Uczeń:
1) wyszukuje w tekście potrzebne informacje oraz cytuje odpowiednie fragmenty
tekstu publicystycznego, popularnonaukowego lub naukowego;
2) porządkuje informacje w zależności od ich funkcji w przekazie;
3) interpretuje dzieła sztuki (obraz, grafika, rzeźba, fotografia);
4) dostrzega różnice między literaturą piękną a literaturą naukową,
popularnonaukową, publicystyką i określa funkcje tych rodzajów piśmiennictwa;
5) rozpoznaje gatunki dziennikarskie: reportaż, wywiad, artykuł, felieton i określa
ich podstawowe cechy;
6) określa wartości estetyczne poznawanych tekstów kultury;
7) znajduje w tekstach współczesnej kultury popularnej (np. w filmach, komiksach,
piosenkach) nawiązania do tradycyjnych wątków literackich i kulturowych.
II. Kształcenie językowe.
1. Gramatyka języka polskiego. Uczeń:
1) rozumie mechanizm upodobnień fonetycznych, uproszczeń grup spółgłoskowych
i utraty dźwięczności w wygłosie; rozumie rozbieżności między mową a pismem;
2) rozpoznaje wyraz podstawowy i wyraz pochodny; rozumie pojęcie podstawy
słowotwórczej; w wyrazie pochodnym wskazuje temat słowotwórczy i formant;
określa rodzaj formantu, wskazuje funkcje formantów w nadawaniu znaczenia
wyrazom pochodnym, rozumie realne i słowotwórcze znaczenie wyrazu,
rozpoznaje rodzinę wyrazów, łączy wyrazy pokrewne, wskazuje rdzeń;
3) zna zasady tworzenia wyrazów złożonych, odróżnia ich typy;
4) rozpoznaje imiesłowy, rozumie zasady ich tworzenia i odmiany, poprawnie
stosuje imiesłowowy równoważnik zdania i rozumie jego funkcje; przekształca
go na zdanie złożone i odwrotnie;
5) rozróżnia wypowiedzenia wielokrotnie złożone;
6) odróżnia mowę zależną i niezależną, przekształca mowę zależną na niezależną
i odwrotnie;
7) rozumie i stosuje zasady dotyczące wyjątków od reguły polskiego akcentu.
2. Zróżnicowanie języka. Uczeń:
1) dostrzega zróżnicowanie słownictwa, w tym rozpoznaje słownictwo
ogólnonarodowe i słownictwo o ograniczonym zasięgu (np. terminy naukowe,
archaizmy, kolokwializmy); rozpoznaje wyrazy rodzime i zapożyczone, zna typy
skrótów i skrótowców – określa ich funkcje w tekście;
2) rozpoznaje nazwy osobowe i miejscowe, rodzaje nazw miejscowych, używa
poprawnych form gramatycznych imion, nazwisk, nazw miejscowych i nazw
mieszkańców;
3) zna sposoby wzbogacania słownictwa;
4) rozumie znaczenie homonimów;
5) wyróżnia środowiskowe i regionalne odmiany języka;
6) rozróżnia treść i zakres znaczeniowy wyrazu;
7) rozumie pojęcie stylu, rozpoznaje styl potoczny, urzędowy, artystyczny,
naukowy, publicystyczny.
3. Komunikacja językowa i kultura języka. Uczeń:
1) rozumie, na czym polega grzeczność językowa i stosuje ją w wypowiedziach;
2) rozróżnia normę językową wzorcową oraz użytkową i stosuje się do nich;
3) rozumie, na czym polega błąd językowy.
4. Ortografia i interpunkcja. Uczeń:
1) wykorzystuje wiedzę o wymianie głosek w wyrazach pokrewnych oraz
w tematach fleksyjnych wyrazów odmiennych;
2) poprawnie przytacza cudze wypowiedzi, stosując odpowiednie znaki
interpunkcyjne;
3) wykorzystuje wiedzę o różnicach w pisowni samogłosek ustnych i nosowych,
spółgłosek twardych i miękkich, dźwięcznych i bezdźwięcznych;
4) zna zasady pisowni wyrazów nieodmiennych i pisowni partykuły „nie” z różnymi
częściami mowy.
III. Tworzenie wypowiedzi.
1. Elementy retoryki. Uczeń:
1) funkcjonalnie wykorzystuje środki retoryczne oraz rozumie ich oddziaływanie na
odbiorcę;
2) gromadzi i porządkuje materiał rzeczowy potrzebny do tworzenia wypowiedzi;
redaguje plan kompozycyjny własnej wypowiedzi;
3) tworzy wypowiedź, stosując odpowiednią dla danej formy gatunkowej
kompozycję oraz zasady spójności językowej między akapitami; rozumie rolę
akapitów jako spójnych całości myślowych w tworzeniu wypowiedzi pisemnych
oraz stosuje rytm akapitowy (przeplatanie akapitów dłuższych i krótszych);
4) wykorzystuje znajomość zasad tworzenia tezy i hipotezy oraz argumentów przy
tworzeniu rozprawki oraz innych tekstów argumentacyjnych;
5) odróżnia przykład od argumentu;
6) przeprowadza wnioskowanie jako element wywodu argumentacyjnego;
7) zgadza się z cudzymi poglądami lub polemizuje z nimi, rzeczowo uzasadniając
własne zdanie;
8) rozpoznaje i rozróżnia środki perswazji i manipulacji w tekstach reklamowych,
określa ich funkcję;
9) rozpoznaje manipulację językową i przeciwstawia jej zasady etyki wypowiedzi.
2. Mówienie i pisanie. Uczeń:
1) tworzy spójne wypowiedzi w następujących formach gatunkowych: recenzja,
rozprawka, podanie, życiorys, CV, list motywacyjny, przemówienie, wywiad;
2) wykonuje przekształcenia na tekście cudzym, w tym skraca, streszcza,
rozbudowuje i parafrazuje;
3) formułuje pytania do tekstu;
4) dokonuje interpretacji głosowej czytanych i wygłaszanych tekstów.
IV. Samokształcenie. Uczeń:
1) rzetelnie, z poszanowaniem praw autorskich, korzysta z informacji;
2) rozwija swoje uzdolnienia i zainteresowania;
3) uczestniczy w życiu kulturalnym w swoim regionie;
4) uczestniczy w projektach edukacyjnych (np. tworzy różnorodne prezentacje,
projekty wystaw, realizuje krótkie filmy z wykorzystaniem technologii
multimedialnych);
5) pogłębia swoją wiedzę przedmiotową i uczestniczy w wykładach publicznych,
konkursach itp.;
6) rozwija umiejętności samodzielnej prezentacji wyników swojej pracy;
7) rozwija nawyki systematycznego uczenia się;
8) rozwija umiejętność krytycznego myślenia i formułowania opinii.
Lektury obowiązkowe:
1) Charles Dickens, Opowieść wigilijna;
2) Aleksander Fredro, Zemsta;
3) Jan Kochanowski, wybór fraszek, pieśni i trenów, w tym tren I, V, VII i VIII;
4) Aleksander Kamiński, Kamienie na szaniec;
5) Ignacy Krasicki, Żona modna;
6) Adam Mickiewicz, Reduta Ordona, Śmierć Pułkownika, Świtezianka, Dziady część II,
wybrany utwór z cyklu Sonety krymskie, Pan Tadeusz (całość);
7) Antoine de Saint-Exupéry, Mały Książę;
8) Henryk Sienkiewicz, Quo vadis, Latarnik;
9) Juliusz Słowacki, Balladyna;
10) Stefan Żeromski, Syzyfowe prace;
11) Sławomir Mrożek, Artysta;
12) Melchior Wańkowicz, Ziele na kraterze (fragmenty), Tędy i owędy (wybrany
reportaż).
Wybrane wiersze poetów wskazanych w klasach IV–VI, a ponadto Krzysztofa Kamila
Baczyńskiego, Stanisława Barańczaka, Cypriana Norwida, Bolesława Leśmiana, Mariana
Hemara, Jarosława Marka Rymkiewicza, Wisławy Szymborskiej, Kazimierza Wierzyńskiego,
Jana Lechonia, Jerzego Lieberta oraz fraszki Jana Sztaudyngera i aforyzmy Stanisława
Jerzego Leca.
Lektury uzupełniające (obowiązkowo dwie w każdym roku szkolnym), na przykład:
1) Miron Białoszewski, Pamiętnik z powstania warszawskiego (fragmenty);
2) Agatha Christie, wybrana powieść kryminalna;
3) Arkady Fiedler, Dywizjon 303;
4) Ernest Hemingway, Stary człowiek i morze;
5) Barbara Kosmowska, Pozłacana rybka;
6) Jan Paweł II, Przekroczyć próg nadziei (fragmenty);
7) Nancy H. Kleinbaum, Stowarzyszenie Umarłych Poetów;
8) Henryk Sienkiewicz, Krzyżacy;
9) Eric-Emmanuel Schmitt, Oskar i pani Róża;
10) Melchior Wańkowicz, Monte Cassino (fragmenty);
11) Karolina Lanckorońska, Wspomnienia wojenne 22 IX 1939–5 IV 1945 (fragmenty)
lub inne utwory literackie i teksty kultury wybrane przez nauczyciela, w tym wiersze
poetów współczesnych i reportaże.
Warunki i sposób realizacji
Klasy IV–VIII szkoły podstawowej to okres kształtowania sposobów poznawania świata
i postaw wobec niego, poznawania kultury i jej wytworów, rozwijania umiejętności
komunikowania się z innymi ludźmi, doskonalenia myślenia konkretnego oraz
abstrakcyjnego. To również czas formowania indywidualnej osobowości i charakteru
młodego człowieka oraz internalizacji systemu wartości, w tym szczególnie prawdy, dobra
i piękna.
Zadaniem nauczyciela języka polskiego na II etapie edukacyjnym jest przede wszystkim:
1) wychowywanie świadomego odbiorcy i uczestnika kultury, szczególnie dzieł
literackich;
2) rozwijanie poczucia tożsamości narodowej oraz szacunku dla tradycji;
3) rozwijanie w uczniu ciekawości świata, motywacji do poznawania kultury własnego
regionu oraz dziedzictwa narodowego;
4) kształtowanie postawy otwartości wobec innych kultur i szacunku dla ich dorobku;
5) rozwijanie umiejętności komunikowania się w różnych sytuacjach oraz sprawnego
posługiwania się językiem polskim w zależności od celu wypowiedzi;
6) rozwijanie umiejętności formułowania myśli, operowania bogatym słownictwem
oraz wykorzystywania go do opisywania świata, oceniania postaw i zachowań
ludzkich z zachowaniem zasad etyki i kultury języka;
7) kształcenie umiejętności posługiwania się różnymi gatunkami wypowiedzi ustnej
i pisemnej, potrzebnymi w dalszej edukacji oraz różnych sytuacjach życiowych;
8) kształtowanie samodzielności w docieraniu do informacji, rozwijanie umiejętności ich
selekcjonowania, krytycznej oceny oraz wykorzystania we własnym rozwoju;
9) wychowanie do przyjmowania aktywnych postaw w życiu i brania odpowiedzialności
za własne czyny.
Praca nauczyciela języka polskiego w klasach IV–VIII szkoły podstawowej obejmuje
tworzenie sytuacji sprzyjających rozwojowi zainteresowań uczniów i ich zdolności
poznawczych.
Nauczyciel w organizowaniu procesu dydaktycznego jest zobowiązany do stosowania
rozwiązań metodycznych, które zapewnią integrację kształcenia literackiego, językowego
i kulturowego oraz rozwój intelektualny i emocjonalny uczniom o różnym typie inteligencji.
W swojej pracy powinien wykorzystywać metody takie jak dyskusja i debata, drama lub
projekt edukacyjny, które wspomagają rozwój samodzielnego docierania do informacji
i prezentowania efektów kształcenia przez uczniów.