Iwona Pek

 

„NOWE SŁOWA NA START!”
PROGRAM NAUCZANIA OGÓLNEGO JĘZYKA POLSKIEGO
W KLASACH IV–VIII SZKOŁY PODSTAWOWEJ

1. Ogólna charakterystyka programu nauczania „NOWE Słowa na start!”
Koncepcja programu Program „NOWE Słowa na start!” wykorzystuje koncepcję nauczania tematycznego i spiralnego. Materiał przewidziany do realizacji w całym cyklu kształcenia został uporządkowany według siedmiu wątków tematycznych i ułożony w taki sposób, by w każdej kolejnej klasie nauczyciel mógł omawiać podobne zagadnienia, pogłębiając je i dostosowując do poziomu rozwoju uczniów. Treści nauczania w obrębie poszczególnych kręgów tematycznych są ujęte kompleksowo – obejmują nie tylko literaturę, lecz także inne obszary kształcenia: naukę o języku, tworzenie form wypowiedzi, zagadnienia związane z kulturąi mediami. Treści literackie, kulturowe i językowe są ze sobą funkcjonalnie połączone i zintegrowane. W trakcie roku szkolnego nauczyciel może swobodnie i samodzielnie dobierać materiał oraz planować pracę, różnie rozkładać akcenty w obrębie proponowanej tematyki i dostosowywać tempo procesu nauczania do indywidualnych potrzeb zespołu
klasowego.
Oto wątki tematyczne, wokół których pogrupowano treści w poszczególnych klasach:
1. Relacje między ludźmi (rodzina, przyjaźń, miłość, społeczność, wykluczenie).
2. Uczucia i emocje na co dzień oraz w sytuacjach granicznych.
3. Poznawanie i kształtowanie siebie, definiowanie tożsamości.
4. Kultura, tradycja i historia polska oraz europejska, patriotyzm.
5. Wędrówki po fantastycznych literackich światach (baśnie, mity, literatura fantasy).
6. Moralność, wartości istotne w życiu, wybory etyczne.
7. Uroda życia – potęga marzeń, nadzieja, radość z przygody, piękno natury.

Program kształci ważne i przydatne umiejętności: czytania ze zrozumieniem, budowania różnych form wypowiedzi, stosowania zasad organizacji tekstu zgodnie z wymogami gatunku, wyszukiwania informacji, odbioru i analizy utworów literackich oraz dzieł sztuki, formułowania i uzasadniania własnej opinii, przytaczania właściwych argumentów, posługiwania się językiem w różnych sytuacjach, poprawnego wykorzystywania części mowy, środków językowych i odmian języka, rozróżniania norm językowych, stosowania zasad etyki słowa i etykiety.
Prezentowany program odpowiada na aktualne wyzwania edukacyjne, a mianowicie na konieczność rozwijania u uczniów postawy samokształceniowej, która w obliczu zmian cywilizacyjnych jest podstawą sprawnego i odpowiedzialnego funkcjonowania we współczesnym świecie. Główne akcenty położono na pobudzanie aktywności uczniów oraz samodzielne, kreatywne i krytyczne myślenie. Celem jest wykształcenie umiejętnościwłaściwego korzystania z informacji zawartych w różnych źródłach oraz efektywnego stosowania nowoczesnych technologii.
W koncepcji programu mocno wyeksponowano założenie, że szkoła jest nie tylko miejscem nabywania wiedzy i umiejętności niezbędnych do pokonywania kolejnych etapów edukacyjnych, lecz także przestrzenią kształtowania odpowiednich postaw i wzorców. Język polski to przedmiot nauczania, który w szczególny sposób przyczynia się do budowania systemu wartości ucznia. Wprowadza w świat tradycji i kultury ojczystej oraz europejskiej, co sprzyja kształtowaniu tożsamości narodowej oraz rozwijaniu postaw patriotycznych i obywatelskich. Prezentowane w programie wątki tematyczne, które porządkują treści nauczania we wszystkich klasach, odpowiadają kluczowym (określonym w podstawie programowej) wartościom, takim jak dobro, piękno, prawda, szacunek dla drugiego człowieka, rodzina, patriotyzm. Osadzenie w wartościach warunkuje funkcjonowanie młodego człowieka w świecie oraz sprzyja budowaniu jego światopoglądu.
Zadania edukacji polonistycznej
W nauczaniu języka polskiego zaleca się uwzględnianie aktualnych potrzeb i wyzwań stwarzanych przez szybko postępujące zmiany kulturowo-cywilizacyjne i społeczne. Na lekcjach tego przedmiotu uczeń powinien zdobyć odpowiednie wiadomości i umiejętności oraz wykształcić postawy, które przygotują go do funkcjonowania we współczesnym świecie.
Nieodzowny element życia społecznego stanowi porozumiewanie się (słuchanie, czytanie, mówienie, pisanie), dlatego w edukacji polonistycznej kluczowe jest rozwijanie  umiejętności komunikacyjnych. Dotyczy to nie tylko efektywnego i świadomego tworzenia wypowiedzi ustnych i pisemnych, lecz także rozumienia różnych komunikatów i tekstów.
Podstawą konstrukcji programu, a tym samym podręczników „NOWE Słowa na start!”, jest założenie, że metodą nauczania języka polskiego jest stwarzanie sytuacji dydaktycznych umożliwiających wymianę komunikacyjną pomiędzy nadawcą i odbiorcą. Taka interakcja stymuluje zdobywanie zarówno doświadczeń językowych, jak i społecznych. Należy więc stwarzać warunki, w których uczniowie stają się świadomymi odbiorcami określonych treści, aktywnymi uczestnikami dialogu, dyskusji, debaty (z nauczycielem i rówieśnikami) oraz pełnoprawnymi twórcami tekstów. W takim ujęciu promowana jest przede wszystkim samodzielność uczniów, ich aktywność poznawcza i twórcze działanie.
Jednym z najważniejszych zadań nauczyciela polonisty, wyraźnie wyeksponowanym w niniejszym programie, jest wyposażenie uczniów w kompetencje czytelnicze, zaznajomienie ich z narzędziami do analizy i interpretacji różnego rodzaju tekstów – utworów literackich, artykułów informacyjnych (publicystycznych i popularnonaukowych), reklam, dzieł sztuki. Umiejętność krytycznego odbioru tekstu przygotowuje do świadomego uczestnictwa w kulturze i pozwala na aktywny udział w życiu społecznym. Czytanie wzbogaca słownictwo, pobudza wyobraźnię, uczy wrażliwości, zachęca do myślenia. Poprzez
kontakt z dziełami literatury i sztuki uczeń buduje trwały system wartości. W programie szczególną uwagę zwrócono na aspekt wychowawczy tekstu literackiego. Podstawowym założeniem jest pokazanie związku literatury z rzeczywistością ucznia. Służą temu odpowiednio dobrane utwory – zarówno dzieła klasyczne, które znalazły się na liście lektur obowiązkowych, ważne dla kultury polskiej i światowej, jak i teksty współczesne, bliskie młodemu człowiekowi. To zbliżenie dorobku pokoleń do codziennej rzeczywistości uczniów pokazuje im ciągłość dziedzictwa kulturowego – polskiego, europejskiego i światowego.
Pozwala na stopniowe zapoznawanie uczniów z kulturą wysoką, zakorzenia i osadza ich w tradycji – pomaga im kształtować swoją tożsamość.
Ważnym aspektem edukacji polonistycznej jest kształcenie kompetencji językowych. W programie przypisano im szczególną rolę. Znajomość systemu językowego – podstawowych pojęć, terminów, reguł gramatycznych i zasad poprawnościowych – pozwala uczniom lepiej opisywać rzeczywistość, precyzyjniej definiować różne zagadnienia, a w rezultacie efektywniej komunikować się z innymi i w ten sposób budować relacje w grupie. Doskonalenie kompetencji językowych sprzyja ponadto rozwojowi myślenia.
Ciągłe zmiany zachodzące we współczesnym świecie i szybkie tempo życia zmuszają do nieustannego poszerzania zasobu wiedzy i modyfikowania kompetencji. Niezbędne staje się zatem rozwijanie u uczniów umiejętności samokształcenia, zachęcanie ich do samodzielnego docierania do informacji, przyswajania wiedzy i zdobywania nowych
zdolności. Poprzez samokształcenie nauczyciel przygotuje uczniów do dalszych etapów nauki.
Inną istotną funkcją nauczania polonistycznego jest przygotowanie do życia zawodowego. Dlatego ważnym zadaniem nauczyciela powinno być rozbudzanie ciekawości poznawczej uczniów, rozwijanie kreatywności, umiejętności współpracy w zespole.
W efekcie kształcenia polonistycznego młody człowiek lepiej rozumie siebie oraz potrafi dostrzegać w otaczającej go rzeczywistości zarówno to, co jest stałe, jak i to, co się zmienia. Umie szukać odpowiedzi na ważne pytania dotyczące świata, kultury i społeczeństwa. Jest przygotowany do odgrywania różnych ról w przyszłym życiu, a także świadomy własnych korzeni i tradycji, która ukształtowała polską tożsamość.